Bazylika Eufrazjusza w Poreču

Poreč to wyjątkowe miejsce na chorwackim półwyspie Istria. Nie tylko dlatego, że samo nadmorskie miasto przyciąga wieloma atrakcjami i ma swój niepowtarzalny urok. To właśnie tutaj możemy zobaczyć jeden z największych zabytków i najlepiej zachowanych przykładów sztuki bizantyńskiej w Chorwacji.

W Poreču wczesne chrześcijaństwo istniało już w IV wieku. Tutaj w 303 r. pierwszy biskup, św. Maur, poniósł męczeńską śmierć, a niedługo po tym wydarzeniu wybudowano tu nowy kościół. Później, na fundamentach tego kościoła, w VI w. ówczesny biskup Eufrazjusz wzniósł bazylikę. To od jego imienia pochodzi nazwa Bazylika Eufrazjusza (Eufrazijeva bazilika). Zrobił to z wielkim rozmachem i w efekcie powstało arcydzieło sztuki bizantyjskiej. Właściwie jest to cały kompleks budowli. Wpisany jest na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Z ulicy wchodzimy przez ozdobną bramę prowadzącą do czworokątnego atrium z bizantyjskimi kolumnami.

Po lewej stronie znajduje się ośmioboczne baptysterium z V wieku. Zagłębienie w środku to chrzcielnica, w której zanurzano osoby przyjmujące chrzest.

Do baptysterium przylega wysoka, XVI-wieczna dzwonnica, która widoczna jest z daleka. Można na nią wejść i oglądać miasto z góry.

Z prawej strony atrium znajduje się trójnawowa bazylika. Nawy oddzielone są dwoma rzędami marmurowych kolumn z bogato zdobionymi korynckimi i bizantyjskimi kapitelami.

Kolumny oznaczono monogramami biskupa Eufrazjusza. Ciekawostką jest, że na terenie bazyliki imię Eufrazjusza jest wypisane 93 razy. Przywiązywano wtedy wagę do symboliki, numery miały duże znaczenie – 9 i 3, jak również ich sumę (12), uważano za magiczne. Podobnie 8, oznaczające ponowne narodziny, było zawarte w ośmiokątnej bryle baptysterium.

Bazylikę budowali mistrzowie z Konstantynopola a także z Rawenny, słynnej z mozaikarstwa. Marmury pochodzą z Bizancjum.

Po wejściu do bazyliki, na końcu głównej nawy w apsydzie, wzrok przykuwa cudowna bizantyjska mozaika. Ołtarz jest obudowany wspaniałym, inkrustowanym cyborium, wspartym na czterech marmurowych kolumnach, stworzonym jednak dużo później, bo w XIII wieku.

Charakterystyczna dla wschodniej ikonografii symbolika i hierarchiczne ułożenie postaci na mozaice przedstawiają porządek świata. Na samej górze jest Niebo, gdzie w środku siedzi Chrystus Pantokrator. Po jego bokach stoją, zwróceni ku niemu apostołowie. Możemy ich rozpoznać po wypisanych imionach oraz atrybutach trzymanych w rękach, np. św. Piotr trzyma klucz do raju.

Poniżej, na łuku widzimy medaliony. Środkowy to Baranek Boży a po bokach, co ciekawe, same kobiety, które zginęły śmiercią męczeńską. Za cesarza Justyniana kobiety zyskały na ważności i ich wizerunki zaczęły pojawiać się w kościołach. Jeden z medalionów przedstawia św. Eufemię, której kult jest tutaj powszechny – w pobliskim miasteczku Rovinj spoczywają jej relikwie w rzymskim sarkofagu z VI wieku.

Mozaika we wnęce kopuły przedstawia centralnie umieszczony tron, na którym siedzi Matka Boska z Dzieciątkiem Jezus. I to jest właśnie osoba, której tak naprawdę poświęcona jest ta bazylika – właściwa nazwa to Bazylika Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Po bokach stoją aniołowie i święci. Z lewej strony jest wspomniany wcześniej św. Maur a za nim, z brzegu znajdują się trzy postacie bez aureoli – biskup Eufrazjusz, fundator świątyni trzymający makietę bazyliki oraz jego brat Klaudiusz ze swoim synem o imieniu też Eufrazjusz.

Dziś może dziwić fakt, że osoba duchowna pokazuje się ze swoim dzieckiem na głównym ołtarzu, jednak Klaudiusz był arcydiakonem, ponadto wtedy nie było ścisłego wymogu celibatu, który zaczęto stopniowo wprowadzać, kiedy kościół dzielił się na katolicki i prawosławny w XI wieku (wielka schizma wschodnia).

Kolejny poziom mozaiki niżej, to przede wszystkim dwie sceny z życia Maryi: Zwiastowanie i Nawiedzenie. W scenie Nawiedzenia spotykają się 2 kobiety Maryja i Elżbieta – wyraźnie widać, że obydwie są w ciąży. To rzadki obraz w sztuce sakralnej, jednak wtedy kościół nie unikał pokazywania kobiet w tym stanie, były one czczone jako matki.

I na samym dole – ciąg płyt marmurowych z ornamentami geometrycznymi.

Przychodząc do bazyliki tuż przed zachodem słońca możemy podziwiać niesamowitą grę światła padającego na złote elementy mozaiki.

W kaplicy obok znajduje się sarkofag, w którym spoczywa św. Maur.

Kolejnym elementem kompleksu zabytkowych budowli jest pałac biskupi. Jest tutaj muzeum, w którym zobaczymy dzieła artystów z różnych okresów historycznych. W części archeologicznej znajdziemy natomiast fragmenty ciekawych mozaik, jak choćby rybę, będącą znakiem rozpoznawczym wczesnych chrześcijan, czy sfastykę – pradawny symbol przynoszący szczęście. Część najstarszych mozaik z III i IV w. znajduje się na zewnątrz.